Zbiory Działu Dokumentacji Naukowej IKŚiO PAN

Zsolt Kiss
Archeolog Śródziemnomorski
(1942-2023)

Wiadomość o śmierci prof. dr hab. Zsolta Kissa, wieloletniego pracownika Instytutu Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych Polskiej Akademii Nauk, a wcześniej Zakładu Archeologii Śródziemnomorskiej PAN, zaskoczyła nas, chociaż wiedzieliśmy, że od lat walczy z chorobą. W roku 2016 przeszedł na emeryturę, jednak dla tych, z którymi wcześniej pracował, był stale obecny, kontaktując się często, śledząc ważne dla Instytutu wydarzenia. Erudycja i pasja archeologa śródziemnomorskiego, szczególnie w odniesieniu do Egiptu grecko-rzymskiego, zawsze żywe zainteresowanie kolejnymi badaniami i publikacjami naukowymi, a jednocześnie pewne zdystansowanie i poczucie humoru, wyróżniały Go w sposób szczególny.
W ciągu wielu lat pracy zawodowej, którą rozpoczął w roku 1964, piastował między innymi funkcje Zastępcy Dyrektora ZAŚ PAN oraz Kierownika Zakładu Klasycznych Kultur Śródziemnomorskich w IKŚiO PAN. Jednocześnie przez wiele lat czuwał nad naszymi wydawnictwami. Niejednokrotnie był ich redaktorem, często także tłumaczem na język francuski. Jego starania o ich jak najwyższy poziom i obecność we wszystkich ważnych ośrodkach naukowych miały ogromne znaczenie dla naszych partnerskich relacji z szerokim kręgiem naukowców na świecie.
Jako członek polskich misji archeologicznych pracujących na Bliskim Wschodzie, w Egipcie (Aleksandria, Kom el-Dikka) i Syrii (Palmyra, tzw. Świątynia Sztandarów), aktywnie współpracował ze Stacją Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego, obecnie Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej im. Kazimierza Michałowskiego Uniwersytetu Warszawskiego (1966-1987). Z Aleksandrią związany był najdłużej i najsilniej. W latach 1986-1987 kierował wykopaliskami na Kom el-Dikka w sektorze G, odsłaniając trzy tzw. audytoria. W ramach prac misji belgijskiej w syryjskiej Apamei (Centre belge de recherches archéologiques à Apamée de Syrie) podjął eksplorację tzw. Domu przy Akwedukcie (1983-1986). W późniejszym okresie, zaproszony do współpracy przez Europejski Instytut Archeologii Podwodnej (Institut Européen d’Archéologie Sous-Marine) penetrujący ruiny zatopione w Porcie Wschodnim Aleksandrii oraz w zatoce Abukir (Kanopos i Herakleion), przygotował publikację odnalezionych tam rzeźb z czasów ptolemejskich i rzymskich.
Był badaczem wnikliwym, łączącym świetne opanowanie warsztatu z umiejętnością skomponowania interesującego opracowania analityczno-syntetycznego. Jako znawca rzeźby i portretu rzymskiego zyskał uznanie międzynarodowe. Pozostawił po sobie bogaty dorobek, na który składają się studia poświęcone tym właśnie zagadnieniom, ale także publikacje interpretujące ikonografię bóstw w Egipcie grecko-rzymskim, prace dotyczące wyników wykopalisk czy zabytków w polskich i zagranicznych kolekcjach muzealnych − ważne, wysoko cenione monografie, w tym L’iconographie des princes julio-claudiens au temps d’Auguste et de Tibère (1975) oraz Etudes sur le portrait impérial romain en Egypte (1984), tomy 17 i 23 serii Travaux du Centre d’Archéologie Méditerranéenne de l’ Académie Polonaise des Sciences czy Les ampoules de Saint Ménas découvertes à Kôm el-Dikka (1961-1981), Alexandrie V (1989), a także liczne artykuły.
Cieszył się uznaniem i sympatią, również w międzynarodowym gronie archeologów śródziemnomorskich. Praca z Nim była przyjemnością, niezapomnianą przygodą intelektualną.

Barbara Lichocka