Kierownik projektu: mgr Katarzyna Kapiec
Numer projektu: 2015/19/N/HS3/02153
Źródło finansowania: Narodowe Centrum Nauki, konkurs Preludium 10
Okres realizacji projektu: 2016-2019
Słowa kluczowe: Świątynia Hatszepsut, Deir el-Bahari, Południowe Pomieszczenie Amona, rytuał w świątyni egipskiej
Przyznano: 131 940,00 zł.
1. Cel naukowy
Południowe Pomieszczenie Amona w świątyni Hatszepsut znajduje się w południowo-zachodnim rogu Górnego Dziedzińca. Pomieszczenie to nie zostało jeszcze w pełni zbadane, a jego pełne opracowanie jest od 2014 roku tematem rozprawy doktorskiej kierownika projektu.
Celem projektu jest przygotowanie nowoczesnej, pełnej dokumentacji oraz interpretacji tego pomieszczenia, które posłużyłyby publikacji tej części świątyni. Głównym problemem badawczym jest określenie roli, którą Południowe Pomieszczenia Amona odgrywało w zespole Górnego Dziedzińca w świątyni Hatszepsut w Deir el-Bahari. Postawiona hipoteza badawcza zakłada, że wbrew interpretacji wcześniejszych badaczy (PM II: 361-362) nie był to tylko świątynny magazyn, ale sądząc po wstępnej analizie dekoracji – miejsce związane z rytuałami o charakterze transformacji, regeneracji, odrodzenia oraz odmłodzenia. Wskazują na to sceny ofiarowania olejków i tkanin oraz fryz obiektów złożony z waz z olejkami i skrzynek z tkaninami. Tkaniny wykorzystywane były w Rytuale Kultu Codziennego, w liturgii świątecznej i związanej z ideologią królewską (Koura 1999: 171-179), podczas których podkreślano ich blask i kolor (Goebs 2011: 57-101). Blask symbolizuje świeżość, życie, jasność – cechy związane
z odrodzeniem. Szczególną rolę odgrywa płótno jdmj ze względu na swoje właściwości transformacji, związane ze świętem Sed i koronacją (Rummel 2006: 381–407). W Rytuale Kultu Codziennego aspekt jasności podkreślony jest nałożeniem olejków, które również charakteryzowały się blaskiem. Kolory tkanin, takie jak zielony czy czerwony, symbolizujące świeżość, również wiązały się z odrodzeniem i regeneracją. Lokalizacja Południowego Pomieszczenia Amona również musi być wzięta pod uwagę – znajduje się w zachodnim końcu południowej ściany, na której przedstawiono Rytuał Kultu Codziennego.
Zdefiniowanie funkcji Południowego Pomieszczenia Amona i umiejscowienie go w topografii rytualnej Górnego Dziedzińca będzie kolejnym krokiem na drodze do zrozumienia teologicznego przesłania świątyni Hatszepsut w Deir el-Bahari.
2. Znaczenie projektu
Dekoracja wewnętrznych ścian Południowego Pomieszczenia Amona przedstawia sceny ofiarowania olejków przez Hatszepsut Amonowi-Kamutefowi (wschodnia i zachodnia ściana), ofiarowania tkanin przez Hatszepsut i Totmesa III Amonowi-Ra (podwójna scena na południowej ścianie), scenę obejmowania Hatszepsut przez Amonet oraz fryz obiektów (północna ściana). Nad wejściem do pomieszczenia umiejscowiono scenę koronacji. Na odrzwiach wejścia nie umieszczono nazwy pomieszczenia, która byłaby wskazówką do interpretacji jego funkcji.
Inspiracją do podjęcia badań nad rolą tego pomieszczenia były różne, często pobieżne i wykluczające się interpretacje naukowców (Arnold 1962: 80; Awad 2002: 38-39; PM II: 361-362), bazujących na fragmentarycznej publikacji Naville’a (1906: 6-7, Pls. CXXX-CXXXIII). Polsko-Egipska Archeologiczno-Konserwatorska Misja pracuje w świątyni od 1961 roku i studia nad Południowym Pomieszczeniem Amona są częścią kompleksowych prac nad opracowaniem całości świątyni. Przeprowadzone prace konserwatorskie w sezonie 2006/2007 uwidoczniły bardzo dobrze zachowaną polichromię, co pozwoliło na objęcie studiami malowideł z dwóch skrzynek z fryzu obiektów, które okazały się oryginalna partią dekoracji Hatszepsut, nie objętą późniejszymi ingerencjami (Kapiec 2016).
Wyniki wstępnych badań wykazały, że omawiane pomieszczenie jest rzadko występującym elementem świątyni. Z powodu złego stanu zachowania innych świątyń tutmozydzkich z terenu Teb, przebadane zostały publikowane świątynie prowincjonalne z tego okresu (Semma, Kumma, Amada) oraz świątynie tebańskie z drugiej połowy Nowego Państwa w celu sprawdzenia jak idea tego typu pomieszczenia ewoluowała. Wyniki badan ujawniły, że nie ma bezpośredniej zachowanej analogii, tylko niektóre sceny występują innych świątyniach, na przykład sceny ofiarowania olejków czy tkanin (Chapelle Rouge w Karnaku, świątynia luksorska, obie świątynie w Medinet Habu). Jedynie pojedyncze bloki można wiązać z tego typu pomieszczeniem (Arnold 1962: 78-81). Z tego powodu opracowanie Południowego Pomieszczenia Amona będzie miało znaczący wkład do zrozumienia koncepcji świątyń „milionów lat” oraz pomoże innym badaczom w rekonstrukcji zniszczonych kompleksów świątynnych.
Nowatorski charakter badań opiera się na pełnym i nowoczesnym opracowaniu części świątyni Hatszepsut w Deir el-Bahari, która do tej pory nie była w pełni zbadana ani opublikowana. Publikacja tego pomieszczenia o zdefiniowanych relacjach rytualnych z innymi pomieszczeniami Górnego Tarasu będzie ważnym wkładem w projekt publikacji kompleksu świątyni Hatszepsut, ułatwiającym sformułowanie komentarzy dotyczących innych partii świątyni.
Opracowanie Południowego Pomieszczenia Amona będzie ukoronowaniem prac Polskiej Misji w tym miejscu i umożliwi udostępnienie go turystom. Możliwość zwiedzania pomieszczenia o interesującej funkcji dla świątynnej liturgii z pewnością spotka się z zainteresowaniem odwiedzających.
3. Koncepcja i plan badań
Badania rozpoczną się dokończeniem dokumentacji rysunkowej w terenie oraz jej graficznym opracowaniem w programach CorelDraw X7 i Photoshop CS6 w celu klarownej wizualizacji reliefów, wydzielenia wszystkich faz dekoracji i ustalenia chronologii. Fotografie reliefów zostały zrobione przez Polską Misję w sezonie 2006/2007, po przeprowadzonej konserwacji.
Równolegle do prac dokumentacyjnych prowadzone będą studia nad teoretyczną rekonstrukcją brakujących fragmentów dekoracji oraz interpretacją reliefów. Wstępne tłumaczenie tekstów zostało już zrobione, zaczęto również analizę dekoracji. Rezultaty poszczególnych badaniach zostaną zaprezentowane podczas dwóch międzynarodowych konferencji.
Po przygotowaniu pełnej dokumentacji oraz zbadaniu funkcji Południowego Pomieszczenia Amona, co stanowi również pracę doktorską kierownika projektu, zostanie przygotowany tekst wraz z planszami do druku w celu upowszechnienia wyników badań międzynarodowemu środowisku egiptologicznemu.
Postępy oraz rezultaty poszczególnych badań będą na bieżąco omawiane i prezentowane na stronie internetowej Polskiej Misji w świątyni Hatszepsut (www.templeofhatshepsut.uw.edu.pl). Już teraz wstępny opis projektu dostępny jest w zakładce Projekty Egiptologiczne.