Na początku stycznia 2018 roku rusza nowa ekspedycja badawcza Instytutu Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN do Sudanu. Naukowcy będą badać budowle obronne w strategicznym miejscu Doliny Nilu, gdzie łączą się wody Nilu Białego i Nilu Błękitnego.
Na obszarze objętym koncesją badawczą znajdują się pozostałości trzech kamiennych fortów, które są słabo rozpoznane. W literaturze tematu przyjęło się je datować na okres od II do VI wieku n.e., czyli czasy niezwykle burzliwe w tej części Afryki. Upadło wtedy rozległe Imperium Meroickie, którego władcy byli ostatnimi w Dolinie Nilu budowniczymi piramid. Najmłodsza piramida z połowy IV wieku n.e. znajduje się na cmentarzysku królewskim w Meroe. Po upadku tej cywilizacji władzę przejęli Nubijczycy, którzy utworzyli nowe królestwa. W VI wieku przyjęły one chrześcijaństwo z rąk misjonarzy bizantyńskich.
Forty, które będą badać naukowcy z IKŚiO PAN, są niezwykle tajemniczymi budowlami, gdyż do tej pory nie udało się ustalić, kto, kiedy i dlaczego je zbudował: czy byli to ostatni władcy Meroe, którzy podjęli w ten sposób próbę ochrony trwającego przez wieki imperium, czy może królowie nubijscy, którzy rozpoczęli w ten sposób proces budowania swojej władzy na tych terenach?
Są to pytania, na które zespół badaczy z IKŚiO PAN będzie szukał odpowiedzi. W tym celu, w najważniejszych miejscach wszystkich fortów, zostaną przeprowadzone sondaże. Pozwolą one archeologom dotrzeć do najstarszych warstw. Z tych miejsc zostaną pobrane próbki, które następnie będą badane metodą radiowęglową. Pozwoli ona ustalić, kiedy zbudowano forty, a tym samym odpowiedzieć na pytanie, za rządów których władców – meroickich czy nubijskich – miało to miejsce.
Wszelkie odkryte podczas prac pozostałości zostaną zadokumentowane, co pozwoli zrozumieć życie codzienne w tych założeniach na przestrzeni wieków oraz poznać dzieje samych fortów. Badania mają charakter ratowniczy. Forty znajdują się na obrzeżach Omdurmanu, olbrzymiego i szybko rozwijającego się miasta, jeden z nich został w ostatnich latach częściowo zniszczony. Taki sam los może spotkać pozostałe budowle. Prace badawcze są finansowane przez Narodowe Centrum Nauki (UMO-2016/21/D/HS3/02972).
Poza pracownikami IKŚiO PAN w skład zespołu badawczego wejdą naukowcy z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, którzy wykonają badania geofizyczne na terenie fortów, mające na celu ustalenie rozplanowania dawnej zabudowy. W pracach będą uczestniczyć także sudańscy studenci archeologii z Uniwersytetu Dwóch Nilów, którzy w ten sposób poznają nowoczesne techniki dokumentacji archeologicznej (m.in.: wykonywanie zdjęć lotniczych przy użyciu drona oraz sporządzanie dokumentacji trójwymiarowej stanowisk).
Ostatnie dni ekspedycji będą czasem na poszukiwanie materiałów archiwalnych odnoszących się do badanych stanowisk archeologicznych. Uniwersytet Chartumski posiada obszerne archiwum dokumentów z czasów kolonialnych (1898-1956) oraz z własnych badań prowadzonych w regionie chartumskim w latach 60. i 70. XX wieku.
Prace terenowe zakończą się w ostatnich dniach stycznia. Następnie, we współpracy z Uniwersytetem Chartumskim oraz Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, zostaną przeprowadzone trzydniowe warsztaty na terenie kampusu Uniwersytetu Chartumskiego. Będą one platformą służącą wymianie myśli i doświadczeń związanych z badaniami oraz dokumentacją dziedzictwa archeologicznego Sudanu.
Program ekspedycji jest intensywny i zapowiada się niezwykle ciekawie. Aktualności, historie, zdjęcia oraz krótkie filmy z prowadzonych badań oraz ukazujące perypetie życia codziennego uczestników ekspedycji będzie można śledzić na bieżąco za pośrednictwem strony na Facebooku (https://www.facebook.com/Ekspedycje-do-Sudanu-125987967468921/).
Tekst i zdjęcia: Mariusz Drzewiecki (Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN)
